Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) 1001 Araştırma Destek Programı’nın 2021 yılı ikinci dönemine ait başvuru sonuçları açıklandı. Bu dönemde, ODTÜ’deki araştırmacıların yürütücülüğündeki 9 proje desteklenmeye hak kazandı. Bu çağrıda ODTÜ, en çok proje önerisi desteklenen ilk üç üniversite arasında yer alırken ODTÜ’nün kendi içindeki başarı oranı ise %19 oldu.
Kimya-Biyoloji alanında beş, Sağlık Bilimleri, Sosyal Bilimler, Tarım ile Yer Bilimleri alanlarında da birer TÜBİTAK 1001 projesi, 2021 yılı 2. dönem çağrısı kapsamında ODTÜ’de yürütülecek.
Desteklenmeye hak kazanan projeler ve yürütücüleri ise şöyle:
Kimya ve Biyoloji:
Doç. Dr. Özgül Persil Çetinkol (Kimya Bölümü)
Pim1 Geninin Oluşturduğu G-Dörtlü Sarmal, I-Motif ve Ikili Sarmal DNA Yapılarının ve Bu Yapıların Antikanser Ajanlar ile Etkileşimlerinin İncelenmesi
Bu proje ile PIM1 geninin oluşturduğu DNA yapılarını anlayarak, bu yapıları hedef alan ilaç adayı yeni molekül geliştirme çalışmalarına ışık tutmak amaçlanıyor. Güncel bilimsel çalışmalar ile üçlü negatif meme kanseri (TNBC) tümörlerinde normalden daha fazla ifade edildiği belirlenen PIM1 onkojenlerinin, G-quadruplex-duplex hibrit tipi ikincil yapıları oluşturduğu biliniyor. Bu proje kapsamında öncelikle ortam koşullarının PIM1 G4, i-motif ve dupleks hibrit yapıları üzerindeki etkileri incelenerek, Mitoksantron, BRACO-19, Doksorubisin ve RHPS4 olmak üzere mevcut anti-kanser ajanlarının bu yapılara karşı seçicilikleri ve bu yapılar ile etkileşimleri detaylı olarak spektroskopi ve moleküler simülasyon yöntemleri ile incelenecek. 28 ay sürmesi öngörülen proje, Dr. Özgül Persil Çetinkol, Dr. İlke Uğur Marion, Dr. Antoine Marion ve onlara bağlı araştırma grupları tarafından işbirliği içerisinde yürütülecek.
Doç. Dr. Evangelia Pişkin (Sosyal Bilimler Enstitüsü)
Hitit Kenti Şapinuva’da Koyun ve Keçi Sürülerinin Orijini, Çeşitliliği ve Hareketliliğinin Hitit Tabletleri, İzotop ve Antik DNA Analizleriyle İncelenmesi
Projede, Geç Tunç Çağı Hitit kenti Şapinuva’da kazılardan elde edilen bilgilerle, koyun ve keçilerin genetik çeşitliliği, hareketliliği ve menşeleri araştırılacak. Şapinuva, Hitit imparatorluğunun önemli bir dini ve idari merkezi olmanın yanı sıra, özellikle M.Ö 14. yüzyılda, hayvan yetiştiriciliği ile hayvanların ticari ve vergi ödemesi için kullanıldığı bir kentti. Proje ile zooarkeoloji, izotop analizleri, aDNA ve kentte bulunan Hitit tabletlerinin tercümesi başta olmak üzere birçok disiplinden elde edilen kanıtlarla bu süreçlerin boyut ve yönünün betimlenmesi amaçlanıyor. 30 ay sürecek olan projeye Hitit Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi ve Ege Üniversitesi’nden araştırmacılar katılacak.
Doç. Dr. Çağdaş Devrim Son (Biyolojik Bilimler Bölümü)
K-Ras ve Yapısal Homologlarının Homo-, Hetero-Dimer/Oligomer Etkileşiminde G-Domain Bölgesinin Rolü
Bu projede, birçok kanser türünde rol oynadığı bilinen ve proto-onkogen olarak adlandırılan KRAS gen ürününün hücre içerisinde daha önce araştırılmayan etkileşimlerini ileri fluoresan teknikler kullanarak araştırılması planlanıyor. 36 ay sürmesi beklenen projede, K-Ras proteininin ve yapısal homologlarının canlı hücrelerde nasıl ve ne zaman etkileştikleri araştırılacak. Bu araştırmalar sonucunda birçok kanserde önemli rol oynayan bu proteinin daha önce araştırılmamış etkileşimlerine ışık tutmak ve olası yeni tedavi yöntemleri için ön bulgular elde edilmesi amaçlanıyor. Elde edilecek bulgular, kanserli hücrelerde kontrolü bozulan MAPK, Rho/ROCK ve PI3K yolakları üzerinde, K-RAS-Gα hetero-dimerizasyonunun etkilerinin anlaşılmasında ve bu yolaklarda gerçekleşen bazı sorunların giderilebilmesinde yeni yöntemler ve ilaçlar geliştirilmesinde yardımcı olacak.
Dr. Öğr. Üyesi Antoine Marion (Kimya Bölümü)
Trientin Molekülünün Özgün Sentezi ve Türevlerinin Geliştirilmesi
Cu(II)’yi spesifik olarak şelatlayan organik bir molekül olan Trientin, nadir görülen Wilson Hastalığı semptomlarının tedavisinde kullanılır. Son araştırmalar, trientinin diabet, Alzheimer hastalığı ve farklı kanser türleri gibi birçok önemli terapötik alanda kullanım için büyük bir potansiyele sahip olduğunu gösteriyor. Burada hareketle, proje ortağı olan Doç. Dr. Salih Özçubukçu önderliğinde trientin ve türevleri için yeni bir sentez yöntemi geliştirildi. Bu özgün sentez yöntemi, yaklaşık 125.000 trientin türevi hazırlanmasına olanak veriyor. Proje kapsamında, 125.000 trientin türevinin yapısal özelliklerinden ve hesaplanmış Cu bağlanma afinitelerinden oluşan sanal bir veritabanı oluşturmak için yeni bir hesaplamalı kimya protokolü oluşturulması hedefleniyor. Bu protokol sayesinde, trientinin benzer ve biyoyararlanım açısından üstün türevlerini seçebilmek olanaklı hale gelecek ve nihayet proje süresince bu yeni türevler sentezlenecek.
Prof. Dr. Özdemir Doğan (Kimya Bölümü)
Piperazin Türevlerinin Asimetrik Sentezi İçin Yeni Bir Yöntem Geliştirilmesi
Heterohalkalı bileşikler Organik Kimyanın önemli ve en geniş konularından biridir. Çünkü yapısında heteroatom (N, O, S gibi) bulunduran halkasal yapılar çoğunlukla önemli biyolojik aktivite göstermektedir ve birçok ilacın yapısında bulunmaktadır. Dünya genelinde birçok grup tarafından yıllardır heterohalkalı bileşiklerin sentezi ve biyolojik aktivitelerinin ortaya çıkarılmasına yönelik çalışmalar yapılıyor olmasına rağmen bu alanda daha çok çalışma yapılabileceği görülüyor. Bu çalışmalar daha çevreci ve daha uygulanabilir yöntemlerin geliştirilmesinin yanı sıra daha yüksek biyolojik aktivite gösterecek bileşiklerin ortaya çıkarılmasına yöneliktir. Piperazin yapıları da heterohalkalı bileşikler ailesinin önemli bir üyesidir. Üç yıllık bu proje kapsamında bu önemli heterohalkalı bileşik grubunun asimetrik sentezi için yeni bir yöntem geliştirilerek literatüre kazandırılacak, hem de ilaç sektörü için önemli olabilecek yeni bileşikler sentezlenecek.
Sağlık Bilimleri:
Prof. Dr. Dilek Keskin (Mühendislik Bilimleri Bölümü)
Kardiyak Doku Mühendisliği için Kendini Onarabilen Hidrojeller
Projede 24 aylık süreçte ulaşılacak veriler doğrutusunda kalp doku mühendisliği yaklaşımıyla geliştirilecek yeni biyomalzemenin canlı ortamdaki potansiyelinin ortaya konulması bekleniyor. Projeye ODTÜ Mühendislik Bilimleri Bölümü öğretim Üyesi Prof. Dr. Ayşen Tezcaner araştırmacı, Akdeniz Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Necdet Demir ve Doç. Dr. Selçuk Küçükseymen, Danışman olarak katkıda bulunacak.
Sosyal ve Beşeri Bilimler:
Prof. Dr. D. Şirin Saraçoğlu (İktisat Bölümü)
Türkiye’de Erken Çocukluk Gelişimini Belirleyen Faktörler ve Erken Çocukluk Gelişimine Yatırım
Proje, Türkiye gibi gelişmekte olan bir ülke ekonomisinde erken çocukluk döneminde çocuğun gelişimini belirleyen faktörlerin tespitinin yanısıra çocuğa bu dönemde yapılan yatırımların ve bu yatırımların gerçekleştirilmesine yönelik alternatif devlet politikalarının uzun dönem büyümeyi nasıl etkilediğini belirlemeyi ve bu yönde politika önerileri geliştirmeyi amaçlıyor. 24 ay olarak öngörülen projede, Yürütücü’nün yanı sıra, ODTÜ İktisat Bölümü’nden Prof. Dr. Meltem Dayıoğlu, Gebze Teknik Üniversitesi İktisat Bölümü’nden Doç. Dr. Deniz Yurtseven ile Ege Üniversitesi İktisat Bölümü’nden Dr. Öğr. Üyesi Çağaçan Değer Araştırmacı olarak, ODTÜ İktisat Bölümü Doktora programı öğrencisi Serap Sağır ise Bursiyer olarak görev alacak.
Tarım, Ormancılık ve Veterinerlik:
Doç. Dr. Yeşim Soyer (Gıda Mühendisliği Bölümü)
Gıda Kaynaklı Patojenlere Karşı Fajlar ve Endolizinleri
ODTÜ’de yürütülecek “Gıda Kaynaklı Patojenlere Karşı Fajlar ve Endolizinleri” isimli projede Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi ve Ulusal Gıda Referans Laboratuvarı proje ortakları arasında yer alacak. Projenin 3 yıl sürmesi öngörülüyor.
Çevre, Atmosfer, Yer ve Deniz Bilimleri:
Doç. Dr. Koray Kamil Yılmaz (Jeoloji Mühendisliği Bölümü)
Hidrolojik Tahminlerin Alansal Dağıtımlı Bir Hidrolojik Model ve Uzaktan Algılanan Yağış ve Toprak Nemi Ürünleri Kullanılarak İyileştirilmesi: Model Kalibrasyonu ve Veri Asimilasyonu Yöntemler
Taşkın erken uyarı sistemlerinin güvenilirliğini artırmayı amaçlayan bu proje kapsamında alansal dağıtımlı bir hidrolojik model Türkiye’deki farklı havzalarda kurulacak ve yer gözlem istasyonu, uydu ve radar yağış gibi farklı yağış verileri, parametre kalibrasyon yöntemleri ve veri asimilasyonu yöntemlerinin model performansına etkileri araştırılacak. Önerilen bu sistem çoklu meteorolojik tahminler ile birlikte kullanılarak kısa vadeli çoklu hidrolojik tahminler elde edilecek ve tahminlerin doğruluğu geçmiş dönemlerde (hindcast) farklı tahmin doğrulama yöntemleriyle test edilecek. Kurulması planlanan hidrolojik tahmin sisteminin, taşkın afetlerinin etkilerini engelleme ve azaltmada yardımcı olması ve uzun dönemde yönetim planları oluşturulmasına katkıda bulunması hedefleniyor. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nün de katkı verdiği, 30 ay sürmesi öngörülen projede ODTÜ İnşaat Müh. Bölümü’nden Prof. Dr. İsmail Yücel ve Doç. Dr. M. Tuğrul Yılmaz ile Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’nden İnşaat Yüksek Mühendisi M. Onur Önen araştırmacı olarak yer alacak.
