ODTÜ Biyolojik Bilimler Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Meryem Beklioğlu ve Limnoloji Laboratuvarı’ndan araştırmacıların da yer aldığı uluslararası ekibin yürüttüğü “Avrupa Çoklu Göl Araştırması- European Multi Lake Survey (EMLS)”; Nature dergisi Scientific Data’da yayımlandı. Farklı disiplinlerden göl uzmanlarının bir araya gelerek göller arasında standartlaştırılmış örnekleme, örnek işleme ve analizlerin nasıl standart şekilde yapılacağının protokollerini oluşturup kendi ülkesinde katılımcılara öğretmesine ve örgütlemesine dayalı araştırmada 27 ülkede 369 göl örneklendi. Projesi ve bütçesi olmadan yürütülen bu çalışma; açık kaynak sunmasından dolayı “açık bilim-open science”, çok sayıda katılımcı bilim insanı tarafından yürütülmesinden dolayı da “topluluk bilimi-community science”* açısından önemli bir katkı sağlıyor.
Aynı zaman diliminde ve aynı protokolü kullanan Avrupa çapında çok sayıda bilim insanı ile Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden gelen 25 katılımcıya anlatılan metodoloji ile toplanan örneklemeler her katılımcının kendi sağladığı maddi imkanlarla gerçekleşti. Tüm Avrupa ve Türkiye’nin de içinde bulunduğu bu kadar geniş kapsamlı veri ve standart setinin ilk defa üretildiği çalışma; bu verilerden yararlanılarak daha çok sayıda önemli bilimsel bulgulara olanak tanıyacağı gibi örneklemeye katılan katılımcıların tamamının yazarları arasında yer aldığı önemli bilimsel makaleler üretilmesini de sağladı.
EMLS Hakkında
Küresel ısınma ve sucul ekosistemlerdeki besin tuzu artışı sonucu yaşanan ötrofikasyon sucul ekosistemlerde dünya çapında siyanobakteriyel aşırı artışlarına neden olmaktadır. İç sularda, özellikle göllerde aşırı artan siyanobakteriler, hayvan ve insan sağlığı için önemli bir risk oluşturan toksinler üretebilmekte ve böylece güvenli içme ve tarımda sulama suyunun teminini tehdit ederek büyük ekonomik kayıplara sebep olmaktadır. Siyanobakterilerin aşırı artışını belirleyen mekanizmalar, doğrudan ve dolaylı etkileşimler içerdikleri için oldukça karmaşıktır. Bu tür önemli küresel fenomenlerin oluş mekanizmasını anlamak için, farklı iklimlerdeki göllerde siyanobakteri yoğunluğu çok geniş coğrafi ölçekte çalışılmalıdır. Avrupa Çoklu Göl Araştırması (EMLS), Avrupa’daki gölleri örneklemek ve potansiyel olarak toksik siyanobakteriyel aşırı artışı tetikleyen mekanizmaları belirlemek için oluşan bir girişimdir.
İlk EMLS sonuçları, siyanobakteriyel toksinlerin dağılımının ve göllerdeki toksik potansiyelin, doğrudan ve dolaylı olarak sıcaklığın etkisine bağlı olacağını göstermiştir. Besin tuzlarının miktarı azaltılmazsa, siyanobakteriyel artışın göl su sıcaklığı ile sinerjistik olarak etkileşmekte olduğunu diğer önemli bulgularla birlikte gösterdik. EMLS; maddi destekli projeler olmadan da mevcut bilimsel altyapı ile bilim insanlarını harekete geçirecek yüksek standartlarda işbirliğine dayalı araştırmaların tabandan başlayan hareketle yapılacağına en güzel örnektir.
* Bilimsel sürecin tamamında işbirliğiyle yürütülen bilimsel araştırma, keşif ve katılım.
